ابن‌باطیش عمادالدین ابوالمجد اسماعیل بن هبةالله موصلیاِبْنِ باطیش، عمادالدین ابوالمجد، اسماعیل بن هبةالله بن سعید موصلی (۵۷۵ - ۶۵۵ق/۱۱۷۹-۱۲۵۷م)، فقیه و محدث شافعی است. ۱ - کنیه و نسبمورخان کنیه و نام پدر و جد وی را به اختلاف یاد کرده‌اند. ابن فوطی یک بار وی را ابومحمد اسماعیل بن ابی البرکات بن ابی الرضا [۱]
ابن فوطی عبدالرزاق، تلخیص مجمع الاداب، ج۲، ص۶۸۴، به کوشش مصطفی جواد، دمشق، ۱۹۶۳م.
و بار دیگر اسماعیل بن هبةالله بن سعید نام برده است [۲]
ابن فوطی عبدالرزاق، تلخیص مجمع الاداب، ج۲، ص۶۹۲، به کوشش مصطفی جواد، دمشق، ۱۹۶۳م.
و یونینی نام پدر وی را عبدالله [۳]
یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۱، ص۵۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۴ق.
و اسنوی نام جد وی را سعد [۴]
اسنوی عبدالرحیم بن حسن، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۲۷۵، به کوشش عبدالله جوزی، بغداد، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
آورده است.۲ - تولدابن باطیش در موصل زاده شد، [۵]
یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۱، ص۵۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۴ق.
برای تحصیل به بغداد رفت و در نظامیه آن شهر ادبیات، اصول ، فقه شافعی و نیز فقه دیگر مذاهب را آموخت.۳ - اساتیدوی در بغداد از جمال‌الدین ابوالفرج بن جوزی، ابن سکینه و دیگران، در حلب از حنبل، [۶]
صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۹، ص۲۳۴، به کوشش ی فان اس، بیروت، ۱۳۹۳ق.
[۷]
ذهبی محمد، العبر، ج۳، ص۲۷۵، به کوشش ابوهاجر محمد السعید، بیروت، ۱۴۰۵ق.
در دمشق از کندی و در حران از عبدالقادر حافظ [۸]
صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۹، ص۲۳۴، به کوشش ی فان اس، بیروت، ۱۳۹۳ق.
استماع حدیث کرد.ابن باطیش پس از بازگشت به موصل در مدرسه بدریه به عنوان معید (کسی که درس استاد را برای طالبان علم تکرار می‌کرد) به کار پرداخت و اداره کتابخانه آن را نیز به عهده گرفت. [۹]
ابن فوطی عبدالرزاق، تلخیص مجمع الاداب، ج۲، ص۶۹۴، به کوشش مصطفی جواد، دمشق، ۱۹۶۳م.
۴ - درگذشتچندی نیز در نوریّه حلب به تدریس مشغول شد [۱۰]
ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۳، ص۳۱۹، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
و سرانجام در همان‌جا درگذشت. [۱۱]
یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، ج۱، ص۵۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۴ق.
ابن فوطی [۱۲]
ابن فوطی عبدالرزاق، تلخیص مجمع الاداب، ج۲، ص۶۹۴، به کوشش مصطفی جواد، دمشق، ۱۹۶۳م.
تاریخ وفات او را ۶۴۰ق نوشته است.۵ - جایگاه علمیابن باطیش از بزرگان علما و محدثین شافعی و در علم حدیث و رجال استاد بود و از سایر علوم زمان خود نیز بهره داشت. گروهی چون دمیاطی، ابن توزی و دیگران از وی روایت کرده‌اند. [۱۳]
ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۳، ص۳۱۹، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۶ - آثار۱. المغنی فی لغات المهذب و رجاله، [۱۴]
ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۳، ص۳۱۹، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
یا المغنی فی غریب المهذب. [۱۵]
ذهبی محمد، العبر، ج۳، ص۲۷۵، به کوشش ابوهاجر محمد السعید، بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۱۶]
جواد مصطفی، مقدمه بر تکمله اکمال الاکمال ابن صابونی، ج۱، ص۱۸، بغداد، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۷م.
به گفته زرکلی نسخه‌ای خطی از این کتاب، مورخ ۶۱۸ق، در کشور سعودی موجود است [۱۷]
زرکلی خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۳۲۸، بیروت، ۱۹۸۴م.
۲. التمییز و الفصل بین المتفق فی الخط و النقط و الشکل، نسخه خطی مجلد چهارم این کتاب که در ۷۶۵ق/۱۳۶۳م در ۱۲۲ برگ با خط زیبایی نوشته شده، در مکتبة الازهریه موجود است [۱۸]
سید فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، ج۲، ص۱۱۸، قاهره، ۱۹۵۹م.
[۱۹]
سید فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، ج۳، ص۱۱۸، قاهره، ۱۹۵۹م.
و به نقل زرکلی، عبدالحفیظ منصور در تونس آن را آماده چاپ و نشر کرده است [۲۰]
زرکلی خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۳۲۸، بیروت، ۱۹۸۴م.
و نسخه خطی مجلد پنجم آن که شاید به خط خود مؤلف در ۶۳۵ق/۱۲۳۷م در حلب نوشته شده باشد، در کتابخانه العبدلیة الصادقیة تونس موجود است. [۲۱]
سید فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، ج۲، ص۱۱۸، قاهره، ۱۹۵۹م.
از دیگر آثار او طبقات الشافعیة و مشتبه النسبة [۲۲]
ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۳، ص۳۱۹، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
و کشف المهمات فی شرح الابیات را نام برده‌اند. وی کتاب اخیر را به اتابک طغرل‌بک (د ۶۳۱ق/۱۲۳۳م). کتابهای دیگری چون مزیل‌الشبهات فی اثبات الکرامات و تاریخ الموصل [۲۳]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۳۰۷، استانبول، ۱۹۴۱م.
[۲۴]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۱۶۶۰، استانبول، ۱۹۴۱م.
را نیز به وی نسبت داده‌اند که از آن‌ها اثری در دست نیست. ابن باطیش طبع شعر نیز داشت و نمونه‌هایی از شعر او در منابع نقل شده است. [۲۵]
ابن فوطی عبدالرزاق، تلخیص مجمع الاداب، ج۲، ص۶۹۴، به کوشش مصطفی جواد، دمشق، ۱۹۶۳م.
[۲۶]
صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۹، ص۲۳۵، به کوشش ی فان اس، بیروت، ۱۳۹۳ق.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن فوطی عبدالرزاق، تلخیص مجمع الاداب، به کوشش مصطفی جواد، دمشق، ۱۹۶۳م. (۲) اسنوی عبدالرحیم بن حسن، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جوزی، بغداد، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م. (۳) جواد مصطفی، مقدمه بر تکمله اکمال الاکمال ابن صابونی، بغداد، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۷م. (۴) حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م. (۵) ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۶) ذهبی محمد، العبر، به کوشش ابوهاجر محمد السعید، بیروت، ۱۴۰۵ق. (۷) زرکلی خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۴م. (۸) سید فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۹م. (۹) صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ی فان اس، بیروت، ۱۳۹۳ق. (۱۰) یونینی موسی، ذیل مرآة الزمان، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۴ق. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن باطیش»، ج۳، ص۹۳۸. رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن ششم | علمای قرن هفتم | فقهای شافعی | محدثین اهل سنت
|